Dalından Sofraya Siyah ve Yeşil Zeytinin Hikayesi

Akdeniz ikliminde yetişen ve Anadolu sofra kültüründe çok önemli bir yer kaplayan zeytin yediden yetmişe hepimizin severek yediği bir meyvedir. Ülkemizde özellikle Ege Bölgesi başta olmak üzere, Akdeniz, Marmara ve kısmen de olsa Karadeniz Bölgesinde zeytin yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tüm bölgelerde farklı miktarlarda yetiştirilen 40 üzeri zeytin çeşidi olmasına karşılık, yüksek yağ verimi, sofralık olarak tercih edilmesi gibi nedenlerle bazı çeşitlerin üretimi diğer türlerin önüne geçmiş durumdadır.

Ülkemizde Yetiştirilen Zeytin Türleri Hangileridir?

Ege Bölgesi ekonomisinde hatırı sayılır bir yer kaplayan zeytin yetiştiriciliğinde çoğunlukla Ayvalık – Edremit Zeytini, Gemlik (Tirilye) Zeytini, özellikle Akhisar yöresinde yoğun olarak yetiştirilen Domat Zeytini, Memecik Zeytini başta olmak üzere; su, İzmir sofralık, Karamürsel, Nizip, Manzanilla, Kilis, Çelebi, Sarı Ulak gibi türleri de yetiştirilmektedir.

Ege Bölgesi’nde Yetiştirilen Tercih Edilen Zeytin Türleri

Ege Bölgesinde yoğun olarak üretimi tercih edilen zeytin ağaçları;

• Edremit – Ayvalık,
• Gemlik – Tirilye
• Domat,
• Memecik,
• Edincik olarak söylenebilir.

Edremit-Ayvalık zeytini boyut olarak küçük-orta meyveli, yağlık olarak yetiştirilmesi yapılan ağaçlardır. Soğuk ve hastalıklara karşı daha dayanıklı olan bu zeytin türü adından da anlaşılacağı gibi başta Cunda Adası, Ayvalık, Edremit, Altınoluk olmak üzere, Altınova, Dikili, Salihleraltı, Nebiler Köyü, Salihler Köyü, Bahçeliköy, Çandarlı yöresine kadar yetiştirilir. Erken hasat olarak da tercih edilen Ayvalık Zeytini yağlık verim olarak beş-altı kiloda bir kilo zeytin yağı verir.

Bölge halkı geçimini sofralıktan ziyade yağlık zeytinden para kazanma üzerine kurduğundan Ayvalık-Edremit Zeytini üreticiliği daha revaçtadır. Öyle ki, Ege Bölgesinde yer alan zeytin ağaçlarının dörtte biri kadar civarı bu türü oluşturur. Edremit-Ayvalık-Altınoluk-Dikili bölgesini gezenlerin çok iyi bileceği gibi bölgede beş asırlık dahi zeytin ağaçları bulunmaktadır. Gövdelerini iki-üç yetişkin insan yan yana gelse zor saracağı boyutlara ulaşan bu ağaçlar, bölgedeki zeytinciliğin tarihinin hangi yüzyıllara dayandığı hakkında bilgi vermektedir.

Gemlik-Tirilye zeytini orta-büyük meyveli, sofralık olarak değerlendirilen zeytin ağaçlarıdır. Yöre halkı Tirilye olarak değerlendirdiği zeytin esasen her üç-dört kiloda bir litre zeytinyağı vermesine karşılık yine de boyutunun büyük olması nedeniyle sofralık olarak tercih ederler.

Domat Zeytini, Manisa-Akhisar başta olmak üzere Soma, Kınık yörelerinde yoğunlukla yetiştirilir. Meyvesi büyük, sofralık olarak düşünülür. Özellikle dolgulu yeşil zeytin olarak üretimi gerçekleşmektedir.

Marmara Bölgesi’nde Yetiştirilen Zeytin Türleri

Marmara Bölgesi, Ege Bölgesinden sonra ülkemizde zeytincilik faaliyetlerinin en çok yapıldığı ikinci bölgedir. 

Bu bölgede;

• Gemlik,
• Memecik,
• Ayvalık-Edremit,
• Su Zeytini gibi zeytin ağaçları yetiştirilmektedir.

Bölgede özellikle Trakya ve çevresi, Erdek, Biga, Gönen, Manyas, Karacabey, Susurluk, Yalova, Kocaeli gibi il ve ilçelerimizde zeytin üreticiliği yapılmaktadır. Marmara Bölgesinde de ağırlıklı olarak Ege Bölgesinde yetiştirilen zeytinler yetiştirilmektedir.

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Yetiştirilen Zeytin Türleri

Ülkemiz Akdeniz iklim kuşağında olması nedeniyle neredeyse İç ve Doğu Anadolu Bölgeleri hariç her yerde irili ufaklı da olsa zeytin yetiştiriciliği yapılmaktadır. 

Güneydoğu Anadolu Bölgesinin;

• Kan Çelebi,
• Kilis,
• Nizip,
• Sarı Ulak,
• Savrani gibi kendine has zeytin ağaçları bulunmaktadır.

Kan Çelebi, Sarı Ulak türleri ağırlıklı olarak sofralık değerlendirilir. Kilis, Nizip, Savrani gibi türler ise bölgede yağlık zeytin olarak üretimi yapılmaktadır. Tüm bu anlatılan zeytin türlerinin bahçeden, tarladan başlayarak soframıza işlenmiş zeytin veya zeytinyağı olarak gelişinin arka planında önemli bir üretim aşaması mevcuttur.

Zeytin Ağacı Bakımı Yıllık Olarak Nasıl Yapılır?

Zeytin ağacı, bakım isteyen, kolay bir şekilde hastalığa yakalanabilen hassas ve verim alması nispeten zor bir ağaç türüdür. Üreticiler adeta bir yıl boyunca bir bebeğe bakım yapar gibi ilgilenerek sezon sonunda hasat almaya gayret ederler. İlaveten, zeytin ağaçlarına çok iyi bakım yapmanız tek başına verim almak için yeterli olmayabilir. Bu hassas ağaçlar mevsim normallerinin üzerinde sıcaklık veyahut soğukluk yaşanması durumunda meyve veriminde ciddi düşüşlere yol açabilirler. Örneğin 2019 yılının mayıs aylarında bir haftalık bir süreç için sıcaklıkların 40 derece dolaylarına çıkması ülke genelinde zeytin verimini yarı yarıya düşürdüğü tespit edilmiştir.

Zeytin Ağacı Bakımı Aşamaları Nelerdir?

Zeytin ağacı bakımı yıllık olarak belirli periyotlara bölünerek yapılır. İyi bir hasat almak isteyen çiftçiler;

• Zeytin fidanı dikilmesi,
• Budama İşlemi,
• Gübre Atılması,
• Yabancı Otların Temizlenmesi,
• İlaçlama,
• Sulama,
• Zirai Mücadele,
• Yeşil ve Siyah Zeytin İçin Farklı Dönemlerde Hasat gibi bakım aşamaları her yıl düzenli olarak gerçekleştirilmelidir.

Zeytin Fidan Dikimi ve Budama İşlemi Ne Zaman Yapılmalıdır?

Zeytin fidan dikimi, Ekim ayından başlayarak Nisan ayı dahil yapılabilir. Hava sıcaklığının yüksek olduğu Mayıs ayından Eylül ayı sonlarına kadar fidan dikimi yapılmaz. Aynı şekilde ağaçların budanması için takip edilecek takvim, çiftçi tabiriyle ağacın uykuda olduğu Ocak, Şubat ve Mart aylarında gerçekleştirilmelidir. 

Budama zeytin ağacı için çok şey ifade etmektedir. Ağacın doğru budanması verimi arttıran en önemli faktörlerin başında gelmektedir. Özellikle hastalıklarla mücadele için de ağaç budaması çok hayati önem taşır. Zeytin ağaçlarında sık rastlanan halk arasında bit olarak adlandırılan kanser hastalığı da ancak kanserli dalların budanması yöntemiyle aşılabilmektedir.

Zeytin Ağacı Bakımında Gübrelemenin Önemi

Gübreleme işlemi, toprak analiz yapıldıktan sonra gerçekleştirilmelidir. Çünkü toprağın, azot, organik madde, fosfor gibi maddelerden hangisi açısından zengin veyahut hangisi açısından zenginleştirilmesi gerektiği bilinmeden yapılan gübreleme ezbere olacak ve belki de faydasından çok zararı olacaktır. Gübreleme işlemi de, Ocak ayından başlayarak Nisan ayı sonlarına kadar yapılabilir.

Zeytin Ağacı Bakımında Ayrık Otu ve Zararlı Otlarla Mücadele

Zeytincilikte yıl boyu bakım şarttır. İlkbaharla birlikte yabancı otların temizlenmesi dönemi başlar ve Aralık ayı hasat sonuna kadar otlarla mücadele devam eder. Toprağın sürülmesi, gerekli durumlarda çeşitli zirai ilaçların kullanılması ile toprak zararlı otlardan arındırılacaktır.

Zeytin Ağacında Kullanılan İlaçlar ve Dönemleri

Dünyada ve ülkemizde zeytin ağacı ilaçlamasında bordo bulamacı olarak tabir edilen mavi renkli ilaç kullanılmaktadır. Bu ilaç yöre halkının tabiriyle ağacı kış aylarında bir battaniye gibi örter ve soğuktan korur. Aynı zamanda kanser ile mücadele edilirken de bordo bulamacı kullanılır. Ayrıca, zeytin sineği gibi haşerelerle mücadele için sinek ilacı, pamukçuk ilacı gibi ilaçlar çiçeklenme döneminde yapılarak ağacın hastalıklardan ve zararlı haşerelerden korunması sağlanır.

Zeytin Yetiştiriciliğinde Sulama ve Hasat Dönemi

Sulama mümkünse çiçeklenmenin ilk başladığı dönemde ve hasat döneminin sonuna kadar 2-3 hafta bir olmak üzere yapılmalıdır. Önceleri salma olarak tabir edilen yöntemle sulama yapılırken, son yıllarda artan kuraklık nedeniyle salma sulamacılık yasaklanmış ve daha çok damlama ve fıskiye yöntemleri ile sulama yapılmaktadır. Hasat dönemi ise Ağustos ayı sonu Eylül ayı başlarında erken hasat denilen zeytinyağı hasadı, sonrasında ise Aralık ayı sonuna kadar sofralık zeytin dahil üretimi yapılan zeytinlerin hasat işlemi gerçekleştirilir.

Hasat Sonrası Zeytin ve Zeytinyağı Üretimi

Üreticiler hasat sonrası zeytinleri bölgede yer alan zeytinyağı üretim fabrikalarına götürerek sıraya girerler ve zeytinler sıkılarak zeytinyağı üretimi gerçekleşir. Zeytin üretimi ise, yeşil ve siyah olmak üzere iki tür zeytinin salamura olarak kurulması ile gerçekleşir.

Bir önceki yazımıza https://uyarzeytincilik.com/zeytin-bozulmadan-nasil-saklanir/ linki üzerinden ulaşabilirsiniz.